Meer actie nodig voor een gezond leven?
De overheid moet ons helpen
We weten allemaal dat ons gedrag onze gezondheid beïnvloedt.
Verkeerde voeding, te weinig slaap en lichamelijke activiteit, stress, roken en alcohol verhogen de kans op ziekte. Vrijwel alle chronische aandoeningen ontstaan door wisselwerking tussen ons gedrag, onze leeftijd, onze genen en onze omgeving. We leven bijna allemaal ongezond in de huidige samenleving. Erfelijke aanleg bepaalt welke ziekte we daarvan krijgen. De vergrijzing speelt ook een rol, maar geen doorslaggevende. Dat is een misperceptie. Veroudering hoeft niet met ziekte gepaard te gaan.
Het RIVM becijferde dat bijna 10 miljoen Nederlanders bij de huisarts bekend zijn met één of meer chronische aandoeningen. We worden massaal ziek in dit land. Naast persoonlijk leed en verlies van kwaliteit van leven veroorzaakt dat maatschappelijke problemen: de kosten van de zorg rijzen de pan uit. De oplossing ligt voor de hand: pas je leefstijl aan, dat maakt de kans op ziekte kleiner en is daarmee goed voor jezelf én voor de maatschappij! We weten dat allemaal eigenlijk wel, dus waarom doen we het niet?
Ons gedrag wordt gedreven door diepgewortelde (evolutionaire) instincten. Zodra wij voeding met suiker en vet zien, willen we daar zo veel mogelijk van eten, omdat die stoffen schaars zijn in natuurlijke
voeding, maar wel belangrijke energie leveren. We willen gaan zitten zodra dat kan (om energie te sparen). De industriële revolutie bracht ons de techniek om die instincten continu te volgen. Massale productie en verkoop van suiker- en vetrijk voedsel en motorische vervoermiddelen creëren instinctief onweerstaanbare verleiding. Waren die instincten vroeger, in tijden van schaarste, gunstig voor overleving, nu komt ons continu geprikkelde instinct als een boemerang op ons terug. Andere factoren die (gedeeltelijk) door de maatschappij worden ingegeven, zoals stress, slaapgebrek en verslaving aan alcohol en roken, spelen allemaal ook een rol in de ontwikkeling van chronische ziekte.
Onze instincten zijn sterker dan ons verstand
En toxines. Ze zijn overal. We ademen ze in, we eten ze (onbedoeld) op, ze komen door onze huid naar binnen. In dit licht is het naïef om te veronderstellen dat ons gedrag en onze gezondheid uitsluitend worden bepaald door vrije wil. Wij worden gestuurd door de beschikbaarheid van producten en door de context van onze samenleving. Zo lang er overal en altijd (zoet, zout en vet) voedsel beschikbaar is, zullen we dat blijven consumeren. Als de lift dichterbij is dan de trap, nemen we de lift. Het is ongelooflijk lastig om met je verstand instincten te weerstaan. We ontkomen als individu nauwelijks aan de stress van de rat race die onze samenleving is geworden. En die toxines zijn al helemaal niet te sturen door de vrije wil. Afschuiven van de verantwoordelijkheid voor onze gezondheid op het individu is tot mislukken gedoemd. Wij zullen gemeenschappelijk (politieke) besluiten moeten nemen over de inrichting van onze samenleving. Wat vinden wij van onze voedselmarkt? Hoe richten we onze gebouwen in, en hoe bouwen we onze steden in de toekomst? Moet de focus van welvaart naar welzijn? Hoe beteugelen we de enorme vervuiling? Die gemeenschappelijke taak ontslaat mensen overigens niet van hun individuele verantwoordelijkheid. De politiek alléén kan niet alles. We zullen sámen moeten bouwen aan een samenleving die duurzaam en beter is voor onze gezondheid en welzijn. Hanno Pijl is hoogleraar diabetologie en internist-endocrinoloog aan het Leids Universitair Medisch Centrum
Gun elkaar ook ongezonde keuzes
Een lang en gezond leven, wie wil dat nou niet?
Voor veel mensen is gezondheid een soort religie geworden, zo lijkt het. Ze investeren ontzettend veel tijd en geld in hun fysieke en mentale welzijn. Dat is natuurlijk hun goed recht.
Maar evenzeer is het hun goed recht om ongezonde keuzes te maken. Toch staat dit laatste in toenemende mate onder druk. En dat is zorgelijk. Want het cement waarmee onze samenleving bijeen wordt gehouden, is het vermogen om het gedrag van een ander te tolereren – ook als we dat gedrag ,afkeuren. Wie gaat ingrijpen in de persoonlijke levenssfeer van mensen, bevindt zich al snel op een glijdende schaal.
Stapels onderzoek hebben aangetoond: mensen houden in hun keuzes onvoldoende rekening met de toekomstige consequenties ervan. Zo is nou eenmaal onze natuur. Zelfs wanneer we weten dat iets niet goed voor ons is, doen we het vaak toch. Als we eenvoudig onze behoeftebevrediging konden uitstellen, was er niemand meer te dik.
Dit lijkt een goed argument voor meer paternalisme. Want waarom zou de overheid ons niet een handje moeten helpen om gezondere keuzes te maken?
De coronacrisis lijkt dat ook weer duidelijk te maken: mensen met overgewicht lopen meer kans om op de ic te belanden. Reden te meer om vol in te zetten op een gezonde leefstijl.
Tot op zekere hoogte ben ik het daarmee eens. Een duwtje in de goede richting kan geen kwaad. Denk dan aan voorlichting over voeding, hulp bij afvallen of
stoppen met roken. Maar dat wat mij betreft blijft het daarbij.
Het leven moet geen geforceerde mars worden
Ik ben heel huiverig voor ingrijpen in de privésfeer van mensen. Wanneer je mensen gaat verplichten tot bepaald gedrag of ze ervoor gaat straffen, kom je al snel aan de fundamenten van onze vrije, liberale en rechtvaardige samenleving. Van heel veel maatregelen staat ook helemaal niet vast hoe effectief ze precies zijn.
Je kunt alles wel willen vangen in abstracte normen die voor iedereen
moeten gelden, maar vaak hebben mensen heel persoonlijke redenen om bepaald gedrag te vertonen.
Iemand met overgewicht is misschien wel te dik omdat hij depressief is en daardoor te weinig beweegt.
Dan kun je wel een suikertaks invoeren, maar daarmee pak je de onderliggende oorzaak niet aan.
Een ander gevaar van overheidsingrijpen is een toenemende tweedeling in de maatschappij. Het is bekend dat mensen uit lagere sociale klassen ongezonder leven: ze kampen vaker met overgewicht, en roken en drinken gemiddeld meer dan mensen met een hoger inkomen en hogere opleiding. Helpt het dan om de accijns op tabak
en alcohol te verhogen? Je probeert mensen hun pleziertjes te ontnemen. Daar moet je niet licht over denken.
Daar komt bij: hoe meer maatregelen je neemt om een gezonde leefstijl af te dwingen, hoe meer je ongezonde keuzes stigmatiseert. Willen we een wereld waarin een gezonde elite neerkijkt op een – in hun ogen – ongezonde onderklasse? Natuurlijk betalen we met z’n allen mee aan het collectieve zorgstelsel en speelt geld dus een rol.
Maar het gaat te ver om te zeggen: ik betaal mee, dus ik bepaal ook mee. Als dat het argument is, kun je beter meteen maar alle ongezonde dingen verbieden. Onmogelijk. Mensen moeten de regie over hun eigen leven houden en ook de vrijheid houden om keuzes te maken waarvan ze later misschien spijt krijgen. Het leven is een speurtocht, geen geforceerde mars. Dat zou pas echt ongezond zijn. Jacob Dijkstra is universitair hoofddocent sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen
